پلیمرها به عنوان یکی از مواد کلیدی در صنعت پزشکی نقش مهمی در تولید تجهیزات، دارورسانی، ایمپلنت ها و مهندسی بافت دارند.
ویژگی هایی مانند زیست سازگاری، انعطاف پذیری، مقاومت شیمیایی و قابلیت استریلیزاسیون باعث شده این مواد جایگزین مناسبی برای فلزات و سرامیک ها در کاربردهای مختلف پزشکی شوند.
انواع پلیمرهای مورد استفاده در پزشکی
پلیمرهای پزشکی به طور کلی در پنج گروه اصلی دسته بندی میشوند:
پلیمرهای زیست سازگار (Biocompatible Polymers)
این گروه از پلیمرها در تماس با بدن واکنش منفی نشان نمیدهند و برای استفاده طولانیمدت مناسب هستند.
نمونه ها و کاربردها:
- پلی اتیلن (PE): مفاصل مصنوعی، پروتزها
- پلی پروپیلن (PP): سرنگ، بخیه، لولههای آزمایش
- پلی وینیل کلراید (PVC): کیسه خون، کاتتر، لوله تزریق
- پلی تترا فلوئورواتیلن (PTFE): گرافت عروقی، پوشش ایمپلنت
پلیمرهای زیست تخریب پذیر (Biodegradable Polymers)
این مواد در بدن به مرور تجزیه میشوند و نیازی به خارج کردن آنها پس از درمان نیست.
نمونه ها:
- پلی لاکتیک اسید (PLA)
- پلی گلیکولیک اسید (PGA)
- کوپلیمر PLA–PGA (PLGA)
- پلی کاپرو لاکتون (PCL)
کاربردها:
- بخیه های جذبی، دارورسانی کنترل شده، اسکافولد مهندسی بافت
الاستومرهای پزشکی (Medical Elastomers)
این پلیمرها خاصیت کشسانی بالایی دارند و برای قطعات نرم و انعطاف پذیر استفاده میشوند.
نمونه ها:
- سیلیکون (PDMS): لنز تماسی، ایمپلنت پستان، شنت مغزی
- پلی یورتان (PU): کاتتر، چسب پزشکی، پوشش ایمپلنت
هیدروژل ها و پلیمرهای آب دوست
دارای توانایی جذب آب و تقلید از محیط طبیعی بدن هستند.
نمونه ها:
- پلی وینیل الکل (PVA)
- پلی اتیلن گلایکول (PEG)
کاربرد ها:
- ژل دارویی، لنز تماسی، زخم پوشها
پلیمرهای طبیعی مورد استفاده در پزشکی
از منابع طبیعی گرفته میشوند و معمولاً خاصیت زیست فعال دارند.
نمونه ها:
- کیتوسان (Chitosan)
- آلژینات (Alginate)
- کلاژن و ژلاتین
- هیالورونیک اسید (HA)
کاربرد ها:
دارورسانی، مهندسی بافت، پرکننده های پوستی، پانسمان زخم
خواص فیزیکی و شیمیایی مهم در پلیمرهای پزشکی
برای انتخاب پلیمر مناسب باید ویژگیهایی مثل استحکام مکانیکی، زیست سازگاری، مقاومت به سایش، شفافیت و امکان استریلیزاسیون بررسی شود.
پلیمرهایی مثل PLA و PLGA برای دارورسانی عالیاند چون نرخ تجزیهی آنها قابل کنترل است، در حالی که PTFE و UHMWPE برای ایمپلنت های دائمی مناسب تر هستند.
روش های استریلیزاسیون پلیمرهای پزشکی
استریلیزاسیون نقش کلیدی در ایمنی تجهیزات پزشکی دارد. روشهای رایج عبارتاند از:
اتوکلاو (بخار داغ): برای پلیمرهای مقاوم مانند PP
گاز اتیلن اکساید (ETO): برای پلیمرهای حساس به حرارت
پرتو گاما: مناسب برای محصولات بسته بندیشده و یک بار مصرف
کاربردهای پلیمرها در حوزه های مختلف پزشکی
| حوزه پزشکی | پلیمرهای پرکاربرد | مثال ها |
| ارتوپدی | UHMWPE , PLA | مفاصل مصنوعی، پیچ استخوانی |
| قلب و عروق | PTFE , PU | گرافت، دریچه قلب |
| چشم پزشکی | PMMA , PVA | لنز تماسی و داخل چشمی |
| دارو رسانی | PLGA , PEG | نانو ذرات و ژل های تزریقی |
| ابزار یک بار مصرف | PP , PVC | سرنگ، لوله، کیسه خون |
پلیمرها امروزه بخش جدایی ناپذیر از صنعت پزشکی هستند و در ساخت تجهیزات، دارورسانی، مهندسی بافت و ایمپلنت ها کاربرد گستردهای دارند. ویژگی هایی مانند زیست سازگاری، انعطاف پذیری، مقاومت شیمیایی و امکان استریلیزاسیون باعث شده پلیمرها جایگزین مناسبی برای فلزات و سرامیکها در کاربردهای پزشکی شوند.
